«سخنرانی شرح دعای ابوحمزه» حاصل 20 جلسه از بیانات ارزشمند علاّمه سیدمحمد حسین حسینی طهرانی پیرامون شرح و تفسیر فقراتی از دعای ابوحمزه ثمالی است که در یکی از سالها، در هنگام اقامت در طهران، در شب‌های ماه مبارک رمضان و در مسجد قائم ایراد فرموده‌اند. کتاب این فرمایشات نیز تحت عنوان «کتاب شرح فقراتی از دعای ابو حمزه ثمالی»، با مقدمه‌ی فرزند ایشان آیت الله حاج سید محمد محسن حسینی طهرانی توسط انتشارات مکتب وحی منتشر گردیده است. البته تمامی جلسات ایشان بسیار بیشتر از این 20 مورد بوده که به دلیل ضبظ نشدن یا دسترسی نداشتن به آنها، در این مجموعه سخنرانی و کتاب، گردآوری نشده است.
در شرح اهمیّت دعای ابوحمزه باید گفت که این دعا از آنجایی ارزش فراوان پیدا میکند که در میان ادعیه معصومین علیهم‌السلام شاید بتوان گفت دعایی به جامعیت دعای ابوحمزۀ ثمالی از امام سجّاد علیه‌السلام که حاوی نکاتی بس دقیق و عمیق در ارائه و تبیین وضعیت و اوصاف بندگان و ربط آنها با پروردگار عالمیان است، یافت نمی‌شود.
در ادامه همراه باشید با برخی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در این جلسات.
جلسه‌ی اول شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون انواع ابتلائات برای تربیت سالکین راه خدا بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- منزلت ابوحمزۀ ثُمالی
- رعایت ادب در توصیف پروردگار و مناجات با خدا
- حکایتی از آیة اللَه سیّد جمال‌الدّین گلپایگانی در آداب مناجات با خدا
- حکایت مرحوم حاج هادی ابهری از ژاندارم خودبین
جلسه‌ی دوم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون ضرورت معرفت تام به حضرت حق بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- معرفت، وابسته به ارتباط بین دو شیء
- معرفت تمام موجودات به خداوند از پشت پرده و از راه دور
- تمثیل مولانا دربارۀ غفلت مردم از حضور علّت در دل هر معلول
- تفسیر فقراتی از ذیل دعای عرفه
جلسه‌ی سوم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون سرعت اجابت خداوند، و سستى بندگان در دعا بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- سرعت اجابت خداوند، هنگام دعای بندگان
- سرعت عطای خداوند، بعد از درخواست بندگان
- وصیّت یکی از صحابه به انفاق اموالش پس از مرگ
- مناجات یعنی نجوا کردن و آرام صحبت کردن
جلسه‌ی چهارم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون شیوه های درخواست از خداوند بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- گشاده بودن راه‌های درخواست وتقاضا از خدا
- وجود تقاضا و خواست به تعداد مخلوقات
- حکایتی از سلمان فارسی در تبیین روایت: «نَجا المُخَفَّفون»
- تشبیهی لطیف برای لزوم تقویت و تأدیب نفس
جلسه‌ی پنجم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه در مورد این نکته است که معرفت و محبّت به خداوند دلیل سعادت و رستگاری انسان بوده و مباحث مهم آن نیز به شرح زیر است:
- تبیین حق بودن قول خدا و صدق بودن وعده‌اش
- ضمیمه شدن دو مقدّمه برای عدم خُلف وعدۀ پروردگار
- داستان شخص نا امیدی که شب تا صبح یا اللَه گفت و جواب نشنید، و پیام خدا برای او
- افضلیّت و بهتر بودن خداوند از همه خوانده شدگان و افراد مورد رجاء
جلسه‌ی ششم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون لقای خداوند آرزوی عظیم سالکان و علت تطهیر گناه بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- لقاء ذات حق، آرزوی عظیم و گران‌قدر سالکین
- استجلاب همه‌ی گناهان توسّط سوء ظنّ به خدا و از بین رفتن همه‌ی گناهان توسّط حسن ظنّ به پروردگار
- تطهیر گناه در هر مرتبه و کیفیّت به سبب رسیدن به توحید
- علّت اساسی تنازل انسان به درکات جهنّم و دوری از خداوند
جلسه‌ی هفتم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه به این نکته مربوط میشود که معرفت خداوند تنها تکیه‌گاه انسان در نجات از نفس امّاره است. مباحث مهم این جلسه نیز به شرح زیر می‌باشد:
- تکیه‌گاه انسان در نجات فقط خداوند است؛ نه عمل صالحش
- خطبه‌ی امیرالمؤمنین علیه السّلام در عید أضحیٰ (عید قربان)
- تا احسانی از طرف او نباشد، انسان برانگیخته برای کار خیر نمی‌شود
- جمله لطیفی از مرحوم آقای انصاری رحمة اللَه علیه
- داستان نماز بی‌بی تمیز خالدار
جلسه‌ی هشتم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون پادشاهی مطلق خداوند و سریان وجودی او در عوالم هستی بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- عدم سؤال و بازخواست از افعال خداوند
- عدم تنافی مسئله‌ی نسخ با عدم تضادّ و اختلاف در احکام الهی
- روایت امام باقر دربارۀ بینش ناقص ما از صفات کمالی خداوند
- نمونه‌ای از مجاهدۀ حضرت رسول اکرم وحضرت موسی درمسیر معرفت
جلسه‌ی نهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه درمورد زمینه‌های امید به پروردگار و آثار آن در بنده بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- مقام دعا و پناهندگیِ بنده در کلام امام سجاد علیه السّلام
- عدم عقوبت برای پناهندۀ به بست حرم امام رضا علیه السّلام و واردین در مکه مکرّمه
- فرق بخیل وحریص و بیان خصوصیّت نفس بخیل با ذکر مثال
- اطمینان به فضل و رحمت تو موجب تسکین وآرامش دل
- رحمت تو افاضه است، نه از روی مقابله و مستوجَب شدن
جلسه‌ی دهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون کیفیت ذکر دائمی خداوند و اهمیت دوام بر عمل بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- اهمیّت رفق و مدارای با نفس در سیر و سلوک
- اهتمام مرحوم قاضی به یاد خدا و دوری از کلام دنیوی
- امام مجتبی علیه‌السّلام بیست و پنچ مرتبه پیاده حج کردند
- توصیه‌های پیامبر اکرم به حضرت فاطمه‌ی زهرا علیهما السّلام در اعمال قبل از خواب
جلسه‌ی یازدهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون دلایل خستگی و عدم توجه در عبادت بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- لزوم دقّت فراوان طلاّب برای فهم عبارات معصومین علیهم السّلام
- دلایل خستگی و عدم توجّه در عبادت
- یکی از علّتهای بی‌رغبتی به عبادت، کوچک شمردن حقّ خداست
- جنید بغدادی: به وسیلۀ ذکر، از خدا غافل شدی!
جلسه‌ی دوازدهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون عفو الهی و سعه رحمت حضرت حق بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- علّت حال قبض و کسالت در مناجات، و چگونگی رفع آن
- بزرگ‌تر بودن کرم خدا از مقابل قرار دادن عمل خود با عمل مقصّر
- خوشحالی روزه‌دار در هنگام افطار و هنگام لقاء خدا
- تردید نداشتن خدا در هیچ کاری مگر در قبض روح بندۀ مؤمن
جلسه‌ی سیزدهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون محبّت و امید به پروردگار، راه نجات انسان بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- تمثیلی زیبا دربارۀ آثار محبّت
- اثرات خروج انسان از صراط محبّت
- عدم غفلت از مبدأ در حال آشکار و در بین مردم، اثر صراط محبّت
- لزوم در نظر داشتن خدا در هر حالی برای داشتن ایمان اصیل
- پروردگارا! عصیان من از روی غلبه‌ی هوا و تسویل نفس است نه استکبار
جلسه‌ی چهاردهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون لزوم طلب قوی برای وصول به خدا بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- سرمایه مؤمن سه چیز است: پناه اسلام، اعتماد به قرآن و محبّت پیامبر
- خداوندا! اجری عطا بفرما که موجب تقویت قدم من در این راه باشد
- انسان باید در طلبش قوی باشد و الاّ به نتیجه‌ای نمی‌رسد
- خواست و ارادۀ واقعی انسان، مهم‌ترین رمز پیشرفت او
جلسه‌ی پانزدهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون لزوم تحصیل محبّت الهی با عمل صالح بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- لحظه مرگ، وقت فعلیّت نهایی هر انسان و مهر شدن نامه عمل او
- «عدم امکان تبدیل فعلیّت به قابلیّت»، از براهین بطلان تناسخ
- سؤال نمودن نکیر و منکر از علوم حقیقی، نه ظاهری
- عدم لزوم طلب حلالیّت از غیبت‌شونده و لزوم استغفار برای او
جلسه‌ی شانزدهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون فیض و لطف بی نهایت خداوند و کوتاهی بندگان بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- با نهایت درجه کوششم نمی‌توانم تو را راضی کنم
- وزیدن نفحات خاصّ پروردگار به انسان در مدّت زندگی
- اثر بسیار شدید بعضی از گناهان، مثل: رنجاندن دل کسی
- پاسخ ندادن برخی فقها از شبهه ابن‌کَمّونه به‌خاطر فرار از وحدت وجود
جلسه‌ی هفدهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون دیدگاه عارف به نظام هستی و مظاهر آن بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- بیان وحدانیّت وعظمت پروردگار در کلام امام سجّاد علیه السّلام
- اعتماد واتّکایم از روی درمانگی به آستان رحمت و جود وکرم توست
- نظاره کردن به جمال خدا در هنگام نگاه نمودن حضرت سجّاد علیه السّلام به ماه تا اذان صبح
- در مقابل خدای کریم، بندۀ گنهکاری است که اعتراف به گناه را وسیله قرب به او قرارداده
- نیاز بشر به ترحّم در دنیا و هنگام مرگ و بعد آن
جلسه‌ی هجدهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون وضعیت انسان پس از مرگ و لزوم آمادگی انسان قبل از مرگ بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- ضعف و نیاز مطلق انسان در لحظه مرگ
- وضعیّت انسان در وقت احتضار
- بی‌فایده بودن اعتباریّات عالم مادّه بعد از مرگ
- توصیف انقطاع روح میّت به پروردگار در هنگام تشییع
- نیاز انسان به نفَس‌های جان‌پرور حق، در کُربات عالم قبر
جلسه‌ی نوزدهم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون افاضه لطف و رحمت بی دریغ پروردگار بر جمیع موجودات بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- خداوند علاوه بر اصل گناه، تبعات و نتایج آن را هم می‌پوشاند
- خدایی که به غیر سائلین افاضه میکند، با سائلین چه میکند؟
- رفع نیازهای جمیع موجودات توسط پروردگار
- وجه کریم و بزرگوارانه پروردگار در مقابل تقاضاهای بندگان
- نحوۀ سؤال و درخواست بنده از پروردگار
جلسه‌ی بیستم شرح دعای ابو حمزه
این جلسه پیرامون خلوص و ربا و ملاک های تشخیص آن بوده و مباحث مهم آن به شرح زیر است:
- ملاک تشخیص خلوص در عمل
- لذّات این عالم صرفاً جهت انصرا ف ذهن از خوف و حزن
- حقیقت عیش گوارا در اشعار مولانا
- جواب پیغمبر به جبرئیل و تفاوت آن حضرت با حضرت سلیمان
- ترجمه‌ی تتمّه‌ی دعای ابوحمزه به قلم معلّق